سنسور دور موتور (Crankshaft Position Sensor یا CKP) یکی از اجزای کلیدی و حیاتی در سیستم مدیریت موتور خودروهای مدرن است. این قطعه الکترونیکی، که وظیفه اندازه‌گیری سرعت چرخشی موتور و موقعیت میل‌لنگ را بر عهده، اطلاعاتی اساسی و بلادرنگ را برای واحد کنترل موتور ECU یا (ECM) فراهم میکند.
عملکرد بهینه موتور، تنظیم زمان‌بندی دقیق احتراق (جرقه‌زنی) و تزریق سوخت، و در نتیجه، کاهش مصرف سوخت و آلایندگی، همگی وابسته به سیگنال‌های صحیح این سنسور هستند. بنابراین، شناخت علائم خرابی سنسور دور موتور امری حیاتی است؛ زیرا نقص در این سنسور میتواند کل سیستم را مختل کرده و حتی منجر به روشن نشدن خودرو شود.
در این مقاله جامع، به بررسی دقیق نشانه‌های خرابی سنسور دور موتور، دلایل بروز مشکل، روش‌های عیب‌یابی (از جمله تست سنسور دور موتور با مولتی‌متر و دیاگ)، و راه‌حل‌های مناسب برای رفع این خطاهای فنی می‌پردازیم.
سنسور دور موتور چیست و چه نقشی در عملکرد حیاتی موتور دارد؟
سنسور دور موتور که با نام سنسور موقعیت میل لنگ نیز شناخته می‌شود، قطعه‌ای است که معمولاً به شکل یک محفظه پلاستیکی یا فلزی کوچک با یک کابل اتصال دیده می‌شود. این سنسور موقعیت و سرعت چرخش میل‌لنگ را گزارش می‌دهد.
نحوه عملکرد سنسور دور موتور
وظیفه این سنسور بهطور ساده، شبیه شمردن دندانه‌های یک چرخ‌دنده در حال چرخش است. این سنسور که نزدیک یک حلقه دندانه‌دار (رلکتور) روی میل لنگ یا فلایویل نصب شده، از طریق اصل القای الکترومغناطیسی یا اثر هال کار میکند.
با عبور هر دندانه از مقابل سنسور، تغییری در میدان مغناطیسی ایجاد می‌شود که منجر به تولید یک پالس ولتاژ کوتاه یا یک سیگنال الکتریکی دیجیتال می‌گردد. فرکانس و الگوی زمانی این سیگنال، سرعت چرخش (RPM) و موقعیت دقیق زاویه‌ای میل لنگ را به ECU نشان می‌دهد.
بررسی جامع علائم خرابی سنسور دور موتور
زمانی که سنسور دور موتور خراب می‌شود یا به‌درستی عمل نمی‌کند، ECU اطلاعات نادرستی دریافت میکند و نمی‌تواند فرآیندهای موتور را مدیریت کند. در نتیجه، مشکلات جدی در عملکرد خودرو ایجاد می‌شود.
اصلی‌ترین علائم خرابی سنسور دور موتور عبارتند از:
۱. مشکلات استارت، روشن نشدن و خاموش شدن ناگهانی
این موارد بارزترین نشانه‌های خرابی CKP هستند:
عدم روشن شدن خودرو یا استارت نخوردن: موتور استارت می‌خورد، اما نمی‌تواند روشن شود. اگر سنسور اطلاعات صحیحی ندهد، سیستم جرقه‌زنی و تزریق سوخت مختل می‌شود. در خودروهای انژکتوری، حذف سنسور دور موتور غیرممکن است و خودرو روشن نخواهد شد.
خاموش شدن موتور فوراً پس از روشن شدن: خودرو پس از استارت زدن، بلافاصله خاموش می‌گردد.
خاموش شدن ناگهانی خودرو حین حرکت: این مشکل به‌خصوص در جاده‌های شلوغ خطرناک است و زمانی رخ می‌دهد که سنسور سیگنال‌های ناپیوسته یا نادرستی به ECU ارسال میکند.
مشکل در استارت خوردن خودرو: ممکن است در استارت خوردن مشکل داشته باشید یا خودرو با تأخیر طولانی روشن شود.
قطع شدن عملکرد پمپ بنزین: پمپ بنزین ماشین هنگام استارت زدن قطع می‌شود.
نکته حیاتی: اگر عقربه دورسنج (RPM) هنگام استارت زدن هیچ حرکتی نداشته باشد و عدد صفر را نشان دهد، این یک نشانه قوی از خرابی سنسور میل لنگ است.
۲. اختلال در عملکرد موتور و شتاب‌گیری
خرابی سنسور CKP مستقیماً بر روی کیفیت راندمان موتور تأثیر می‌گذارد:
نوسان دور موتور (RPM) یا بالا نرفتن دور موتور: دور موتور خودرو بهطور ناگهانی بالا و پایین می‌رود یا نوسان دارد. همچنین، دور موتور به سرعت مشخص یا دورهای بالا نمی‌رسد. در برخی مدل‌ها، حتی اگر خودرو با کمک سنسور میل سوپاپ روشن شود، دور موتور به ۳۰۰۰ دور بالاتر نمی‌رود.
لرزش و تقه زدن موتور: احتراق ناقص یا جرقه‌زنی نامناسب شمع‌ها که ناشی از خطای سنسور است، باعث لرزش محسوس و صدای ناهماهنگ موتور می‌شود.
کاهش شتاب خودرو و قدرت موتور: عملکرد نامناسب سنسور باعث می‌شود موتور نتواند با کارایی بهینه کار کند، که منجر به کاهش قدرت و شتاب می‌شود.
قطع شدن کات‌آف: کات‌آف (محدودکننده دور موتور) قبل از افزایش دور موتور قطع می‌شود.
جابجایی نامناسب دنده: در خودروهای اتوماتیک، ممکن است در تعویض دنده مشکل ایجاد شود. برای مثال، یک کاربر گزارش داده است که در خودروی اتوماتیک، سنسور معیوب باعث شده است تا دنده معکوس داده نشود و تعویض دنده از دنده ۳ بالاتر نرود.
عدم تناسب بین دور موتور و سرعت ماشین: اگر دور موتور نمایش داده شده با سرعت ماشین همخوانی نداشته باشد، باید به خرابی احتمالی سنسور شک کرد.
۳. نشانه‌های الکترونیکی و افزایش مصرف سوخت
سنسور دور موتور با ECU در ارتباط است، بنابراین خطاهای آن توسط سیستم‌های الکترونیکی خودرو منعکس می‌شود:
روشن شدن چراغ چک موتور: ECU در صورت تشخیص خطا در سیستم، چراغ چک را روشن میکند. این خطا معمولاً همراه با کد خطای P0335 (مشکل در مدار سنسور میل لنگ) است که توسط اسکنر OBDII قابل‌خواندن است.
نمایش نادرست مقادیر دور موتور: عقربه دورسنج ممکن است حرکت غیرعادی داشته باشد یا در حین حرکت ثابت بماند.
افزایش مصرف سوخت خودرو: دریافت اطلاعات نادرست توسط ECU درباره تزریق سوخت، منجر به مصرف سوخت غیرعادی می‌شود.
غیرفعال شدن کنترل‌های اتومبیل: کنترل‌های مربوط به سیستم‌های اتومبیل ممکن است غیرفعال شوند.
انواع سنسورهای دور موتور
سنسورهای دور موتور به سه نوع اصلی تقسیم می‌شوند:
- حسگرهای مغناطیسی/القایی: که از تغییرات میدان مغناطیسی استفاده می‌کنند و مقاومت بالایی در برابر شرایط سخت کاری دارند. اغلب سنسورهای مورد استفاده در خودروهای ایرانی از نوع القایی و مغناطیسی هستند که ساختار ساده‌ای دارند.
- سنسورهای نوری: که با استفاده از LED و آشکارساز نور کار می‌کنند و سرعت چرخش را با قطع و وصل نور تعیین می‌کنند.
- سنسورهای اثر هال: که بر اساس تغییرات میدان مغناطیسی کار کرده و دقت بالایی دارند و در برابر نویزهای الکتریکی مقاوم‌ترند. سنسورهای القایی رایج ۲ پایه (سیگنال و زمین) دارند، درحالی‌که سنسورهای اثر هال معمولاً ۳ پایه (تغذیه، زمین، سیگنال) دارند.
تفاوت سنسور دور موتور ساژم و زیمنس
این سنسورها اغلب بر اساس رنگ سوکت اتصالشان نیز متمایز می‌شوند:
سوکت قهوهای (ساژم): مناسب برای خودروهایی که ECU ساژم/بوش دارند، مانند اکثر تولیدات ایران‌خودرو نظیر پژو ۴۰۵، سمند و پژو پارس.
سوکت مشکی (زیمنس): مناسب برای خودروهایی که ECU زیمنس دارند، مانند اکثر تولیدات سایپا شامل پراید، تیبا، ساینا و کوییک.
عدم توجه به سازگاری سوکت‌ها، حتی اگر بتوانید آن‌ها را نصب کنید، احتمال بروز خطا را افزایش می‌دهد.
دلایل خرابی و عمر مفید سنسور دور موتور
سنسور دور موتور در محیطی با تنش بالا کار میکند و عوامل متعددی میتوانند باعث اختلال یا خرابی کامل آن شوند:
۱. کثیفی سنسور دور موتور
کثیفی سنسور دور موتور یکی از شایع‌ترین دلایل عملکرد نامناسب است. نوک سنسور حالت آهنربایی دارد و با گذشت زمان، برادههای آهن، کربن، گردوغبار یا روغن روی سطح آن جذب می‌شوند. این آلودگی میتواند میدان مغناطیسی را تضعیف کرده و سیگنال ارسالی به ECU را مختل کند.
علائم کثیفی سنسور دور موتور مشابه علائم خرابی کامل هستند، شامل:
- نوسانات ناگهانی دور موتور.
- کاهش شتاب خودرو.
- افزایش مصرف سوخت.
- مشکل در استارت خوردن خودرو.
روشن شدن چراغ چک موتور (در برخی موارد).
۲. عوامل محیطی و فیزیکی
گرمای شدید موتور: گرمای بیش از حد میتواند به قطعات داخلی سنسور آسیب برساند.
نفوذ روغن یا رطوبت: نشت روغن یا رطوبت به داخل سنسور یا سوکت‌ها باعث خوردگی و اتصال کوتاه می‌شود.
ضربه فیزیکی: ضربه‌های فیزیکی ناشی از تصادفات یا تعمیرات غیراصولی میتوانند باعث شکستگی یا اتصالی در سنسور شوند.
مشکلات سیم‌کشی: پارگی سیم‌ها، خوردگی سوکت‌ها یا اتصالات شل، سیگنال سنسور را قطع میکند. لازم به ذکر است که ۸۰٪ مشکلات سنسور دور موتور ناشی از سیم‌کشی معیوب یا کثیفی است، نه خرابی خود سنسور.
۳. عمر مفید و فرسودگی طبیعی
سنسورهای دور موتور (به‌ویژه انواع القایی) معمولاً عمر مفید طولانی‌تری دارند. با این حال، فرسودگی طبیعی پس از استفاده طولانی‌مدت، کارایی آن را کاهش می‌دهد.
عمر مفید سنسور دور موتور به نوع سنسور (کیفیت)، شرایط رانندگی (ترافیک سنگین یا مسیرهای خاکی) و کیفیت روغن موتور بستگی دارد.
بهطور کلی، سنسور دور موتور باید هر ۱۰۰ هزار تا ۱۵۰ هزار کیلومتر تعویض شود.
روش‌های تشخیص و تست خرابی سنسور دور موتور
تشخیص دقیق خرابی سنسور دور موتور نیازمند استفاده از ابزارهای تخصصی و توجه به جزئیات فنی است. برای عیب‌یابی سنسور دور موتور، معمولاً از دو ابزار اصلی دیاگ و مولتی‌متر استفاده می‌شود.
۱. تست با دستگاه دیاگ (OBDII Scanner)
دستگاه دیاگ اسکنر (OBDII) اولین و مؤثرترین ابزار برای شناسایی مشکلات سنسور است.
با اتصال دیاگ به پورت OBDII خودرو و خواندن کدهای خطا، می‌توانید مشکل سنسور را تشخیص دهید. رایج‌ترین کد خطا مرتبط با این سنسور P0335 است.
اگر هنگام روشن بودن موتور، عقربه دور موتور عدد صفر را نشان دهد، این میتواند نشانه‌ای از خرابی باشد.
پس از رفع مشکل، باید کد خطا را از حافظه ECU پاک کنید.
۲. تست با مولتی‌متر (اندازه‌گیری مقاومت)
تست مقاومت الکتریکی سنسور روشی دقیق برای بررسی سلامت آن است.
مراحل تست مقاومت:
- سنسور را باز کرده و سوکت آن را که ممکن است پشت منیفولد قرار داشته باشد، خارج کنید.
- نوک سنسور را تمیز کنید؛ این کار به دلیل احتمال پوشیده شدن سطح سنسور با برادههای آهن ضروری است.
- دستگاه مولتی‌متر را روی حالت اُهم (مقاومت) تنظیم کنید.
- سیم‌های مولتی‌متر را به پایه‌های ۱ و ۲ سنسور متصل کرده و مقدار مقاومت را اندازه‌گیری کنید.
مقادیر استاندارد مقاومت بر اساس نوع سنسور:
سوکت مشکی (زیمنس): مقاومت باید بین ۹۰۰ تا ۱۰۰۰ اُهم باشد.
سوکت قهوهای (ساژم): مقاومت باید بین ۴۰۰ تا ۵۰۰ اُهم باشد.
در یک دامنه کلی، مقاومت سنسور باید بین ۲۰۰ تا ۲۰۰۰ اهم قرار گیرد.
اگر مقاومت خارج از محدوده استاندارد باشد، سنسور نیاز به تعویض دارد.
۳. تست با مولتی‌متر (اندازه‌گیری ولتاژ)
سنسور دور موتور ولتاژ AC تولید میکند.
- سنسور را در جای خود نصب کرده و ماشین را روشن کنید.
- مولتی‌متر را روی حالت ولت AC تنظیم کنید.
- دو سر پراب‌های مولتی‌متر را به پایه‌های سنسور متصل کنید.
- در حالت کارکرد درجا، باید ولتاژ حداقل ۱۲ ولت AC تولید شود. با گاز دادن، مقدار ولتاژ باید افزایش یابد.
۴. استفاده از اسیلوسکوپ
در صورت نیاز به تحلیل دقیق‌تر، از اسیلوسکوپ استفاده می‌شود تا الگوی سیگنال خروجی سنسور در طول زمان بررسی شود. این ابزار به تشخیص ناهنجاری‌ها در فرکانس یا کاهش غیرعادی دامنه سیگنال کمک میکند.
علائمی همچون عدم روشن شدن خودرو با استارت، خاموش شدن ناگهانی حین حرکت، نمایش نادرست دور موتور، نوسان دور موتور، و روشن شدن چراغ چک
بله؛ کثیفی ناشی از روغن یا برادههای فلزی میتواند سیگنال سنسور را ضعیف کند و باعث نوسان دور موتور و سخت روشن شدن خودرو شود. تمیز کردن سنسور اغلب مشکل را برطرف میکند.
بهطور کلی، سنسورهای باکیفیت میتوانند بین ۱۰۰ هزار تا ۱۵۰ هزار کیلومتر بدون مشکل کار کنند.
در مدلهای انژکتوری بدون دلکو، معمولاً پشت موتور کنار فلایویل است. در مدلهای قدیمیتر با دلکو، داخل واحد دلکو تعبیه شده است.
سنسور سوکت قهوهای مناسب خودروهای ECU ساژم (مانند ۴۰۵ و سمند) و سنسور سوکت مشکی مناسب خودروهای ECU زیمنس (مانند پراید، تیبا و ساینا) است. این دو سوکت مقاومتهای متفاوتی دارند.
سلام
دور موتور من دائما نوسان داره خصوصا اول صبح؟
سلام
سنسور دور موتور، شمع و وایر رو چک کنید.