هنگام سوخت‌گیری در پمپ بنزین، غالباً با پیشنهاد خرید مکمل‌های سوخت مواجه می‌شوید. این افزودنی‌ها که در ظروف کوچک پلاستیکی عرضه می‌شوند، با وعده‌ی ارتقای عملکرد موتور، افزایش شتاب و کاهش مصرف سوخت، به یکی از محصولات پرطرفدار بازار خودرو تبدیل شده‌اند.
با این حال، استفاده از این محصولات نیز مانند هر افزودنی دیگری، جنبه‌های مثبت و منفی خود را دارد و در صورت عدم انتخاب مکمل مناسب یا استفاده نادرست، ممکن است آسیب‌های جدی به سیستم سوخت‌رسانی و قطعات موتور وارد سازد. در این مقاله، به بررسی جامع مکمل سوخت، انواع، مزایا و معایب استفاده از آن با تکیه بر استانداردهای کیفی و توصیه‌های تخصصی خواهیم پرداخت.
مکمل سوخت چیست و چه کاربردی دارد؟
مکمل سوخت یا افزودنی بنزین، ماده‌ای است که به باک خودرو اضافه می‌شود تا ضمن ارتقای عملکرد موتور و افزایش عمر مفید آن، به کاهش مصرف سوخت و از بین بردن رسوبات کمک کند. هدف اصلی این محصولات، بالا بردن راندمان موتور خودرو است.
مکمل سوخت می‌تواند بر اساس نوع ساختار، کاربردهای متفاوتی داشته باشد:
- بهبود احتراق: برخی مکمل‌ها با افزایش عدد اکتان، باعث می‌شوند احتراق بهتری در موتور رخ دهد .
- کاهش اصطکاک و روان‌کاری: برخی دیگر حرکت قطعات متحرک موتور را تسهیل کرده و اصطکاک را کاهش می‌دهند .
- پاکسازی رسوبات: دسته‌ای از مکمل‌ها نیز مواد شیمیایی و جرم روی قطعات را از بین می‌برند و به پاکسازی انژکتورها کمک می‌کنند.
به‌طور کلی، یک مکمل با کیفیت، میزان بازدهی و راندمان موتور را افزایش می‌دهد.
عدد اکتان و اکتان بوستر
یکی از اصطلاحات کلیدی در بحث مکمل‌ها، عدد اکتان است. عدد اکتان شاخصی است که میزان مقاومت سوخت در برابر فشار، گرما و احتراق خودبه‌خود (پیش‌سوزی) را اندازه‌گیری می‌کند. بنزین معمولی معمولاً اکتان ۸۷، بنزین ویژه ۸۹، و بنزین سوپر ۹۳ دارد؛ هرچه این عدد بالاتر باشد، سوخت بهتر است.
اکتان بوستر (افزایش‌دهنده اکتان سوخت) یک افزودنی تخصصی است که برای بهبود کیفیت سوخت و ارتقای عملکرد موتورهای درون‌سوز استفاده می‌شود. این محصول با بالا بردن عدد اکتان بنزین، قدرت و شتاب خودرو را افزایش داده و همزمان مصرف سوخت را کاهش می‌دهد.
استفاده از اکتان بوستر باعث می‌شود سیستم احتراق خودرو بهتر عمل کند، از پیش‌سوزی بنزین و پدیده ناک (ضربه) در موتور جلوگیری نموده و در نتیجه خسارات مکانیکی بلندمدت به پیشرانه را به حداقل می‌رساند. اکتان بوسترها معمولاً پرکاربردترین نوع مکمل سوخت هستند و علاوه بر افزایش اکتان، خاصیت پاک‌کنندگی نیز دارند.
برای اطلاعات بیشتر مقاله کپ کردن ماشین را مطالعه کنید.
طبقه بندی مکمل‌های سوخت: انواع و کارکردها
مکمل‌های سوخت بر اساس ترکیبات و نوع ساختار به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: شوینده و غیرشوینده. مکمل‌های امروزی اغلب چندمنظوره هستند، به این معنی که همزمان چند وظیفه (مانند روان‌کاری، کاهش مصرف و جلوگیری از خوردگی) را انجام می‌دهند .
الف. مکمل‌های بنزین شوینده
در این دسته، خاصیت شویندگی و پاک‌کنندگی در اولویت قرار دارد. ترکیبات این مکمل‌ها به‌گونه‌ای است که رسوبات موجود در مجاری و قطعات مرتبط با سیستم سوخت‌رسانی را پاکسازی می‌کنند. این عمل، با کاهش رسوبات، از خوردگی جلوگیری کرده و عمر قطعات را افزایش می‌دهد.
انواع مکمل‌های شوینده شامل موارد زیر است:
- مکمل پاک‌کننده سیستم سوخت (انژکتور شور): این مکمل‌ها با بنزین ترکیب شده و رسوبات موجود در انژکتور خودرو را از بین می‌برند. این پاکسازی باعث بهبود پاشش انژکتورها و در نتیجه افزایش عملکرد و شتاب ماشین می‌شود. البته، برخی کارشناسان معتقدند که این پاک‌کننده‌ها تأثیری در پاک کردن دوده‌هایی که مسیرها را پوشانده‌اند ندارند، چرا که این دوده‌ها تماسی با بنزین و مکمل نریخته شده در باک ندارند.
- مکمل افزایش‌دهنده اکتان سوخت (اکتان بوستر): علاوه بر افزایش اکتان، این محصولات دارای خاصیت پاک‌کنندگی نیز هستند و به کاهش رسوبات موجود در مجاری سوخت کمک می‌کنند.
- مکمل اکسیژن‌دار: این مکمل‌ها با افزودن اکسیژن بیشتر به سوخت، میزان اشتعال‌پذیری مخلوط بنزین و هوا را افزایش می‌دهند. این امر به ایجاد انفجارهای بهتر و قدرت بیشتر، کاهش تولید دوده و آلایندگی کمک می‌کند .
ب. مکمل‌های بنزین غیرشوینده
هدف اصلی تولید مکمل‌های غیرشوینده، ارتقای عملکرد موتور و بهبود راندمان است و خاصیت پاکسازی ندارند. مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- مکمل پایدارکننده سوخت (تثبیت‌کننده): این مکمل از تجزیه تدریجی بنزین درون باک در طولانی‌مدت (زمانی که خودرو ثابت و بدون حرکت می‌ماند) جلوگیری می‌کند. این نوع مکمل برای خودروهایی که برای مدت طولانی استفاده نمی‌شوند، از افت کیفیت سوخت جلوگیری می‌کند .
- مکمل روان‌کننده: این مکمل نقشی مشابه با روغن موتور دارد و با تماس با قطعات متحرک، حرکت آن‌ها را روان‌تر کرده و اصطکاک را کاهش می‌دهد. کاهش اصطکاک، سبب افزایش عمر مفید قطعات می‌شود. این مکمل‌ها همچنین می‌توانند با هدف خارج کردن رطوبت و خوردگی از سیستم سوخت‌رسانی نیز به کار روند.
- مکمل ضد ناک زدن: ناک زدن موتور زمانی رخ می‌دهد که مخلوط سوخت و هوا قبل از جرقه‌زنی شمع مشتعل شود، که اغلب به دلیل کیفیت پایین سوخت است. این مکمل علاوه بر جلوگیری از این پدیده، تأثیر مثبتی بر میزان مصرف سوخت نیز دارد.
- مکمل ضد اکسایش (ضد اکسیداسیون): وظیفه این مکمل جلوگیری از اکسایش بنزین است که در غیر این صورت منجر به کثیفی انژکتورها می‌شود.
- مکمل بازدارنده خوردگی: این نوع مکمل، شدت خوردگی قطعاتی را که در تماس با سوخت خودرو هستند، کاهش داده و طول عمر آن‌ها را افزایش می‌دهد.
پیشنهاد می‌کنیم در صورت داشتن مشکل در سیستم پاشش سوخت حتما مقاله خرابی سوزن انژکتور را مطالعه کنید.
مزایای کلیدی استفاده از مکمل‌های استاندارد
استفاده از مکمل بنزین خودرو، در صورتی که استاندارد و متناسب با نوع موتور باشد، مزایای متعددی را به دنبال دارد که همگی به بهبود راندمان کلی سیستم احتراق کمک می‌کنند .
۱. بهبود عملکرد و افزایش توان موتور
مکمل‌های با کیفیت می‌توانند عملکرد موتور را به میزان قابل توجهی بهبود بخشند. این بهبود شامل افزایش قدرت و توان موتور و همچنین افزایش شتاب خودرو می‌شود. اکتان بوسترها به طور خاص با بهبود فرآیند احتراق، باعث شتاب بیشتر خودرو می‌شوند. علاوه بر این، استفاده از مکمل‌های استاندارد می‌تواند مشکل لرزش خودرو هنگام کار کردن درجا و پدیده ناک‌زنی را از بین ببرد یا کاهش دهد .
۲. کاهش مصرف سوخت و صرفه‌جویی اقتصادی
یکی از مزایای اصلی مکمل‌های سالم، بهبود عملکرد سیستم احتراق خودرو است که منجر به صرفه‌جویی در میزان مصرف سوخت می‌شود. احتراق بهتر بنزین، در نتیجه باعث کاهش میزان مصرف و در نهایت صرفه‌جویی در هزینه‌های خرید سوخت خواهد شد. مطالعاتی نیز نشان داده‌اند که مکمل سوخت می‌تواند تا ۱۰ درصد باعث کاهش مصرف سوخت شود.
۳. پاکسازی و افزایش طول عمر قطعات
مکمل‌های شوینده رسوبات مضر و جرم‌های کربنی را از بین برده و مانع از تجمع آن‌ها در مجاری انتقال سوخت به موتور می‌شوند. این امر، حرکت سوخت درون مجاری را روان‌تر کرده و سوزن انژکتور و کاربراتور را پاکسازی می‌کند. همچنین، پیشگیری از ایجاد رسوبات مضر و خورنده، باعث افزایش عمر مفید قطعات و کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری می‌شود. مکمل‌های روان‌کننده نیز با کاهش اصطکاک، عمر قطعات درون موتور را افزایش می‌دهند.
۴. کاهش آلایندگی‌های زیست محیطی
هر عاملی که احتراق و راندمان موتور را بهبود بخشد (مانند افزایش اکتان)، می‌تواند در کاهش آلودگی هوا نیز مؤثر باشد . این مکمل‌ها با جلوگیری از احتراق ناقص و تمیز کردن آلودگی‌ها و رسوبات، آلایندگی‌های خارج شده از اگزوز را به مراتب کمتر می‌کنند .
۵. حفظ کیفیت سوخت در بلندمدت
مکمل‌های پایدارکننده سوخت، از تجزیه زودتر از موعد بنزین در بخش‌های مختلف سیستم انتقال سوخت جلوگیری می‌کنند. این ویژگی بسیار مهم است، به‌ویژه برای خودروهایی که برای مدت طولانی بدون حرکت می‌مانند، زیرا مانع از افت کیفیت بنزین درون باک و تبدیل آن به رسوبات می‌شود .
خطرات و معایب اصلی مکمل‌های سوخت
با وجود مزایای متعدد، استفاده از مکمل‌های سوخت، به‌ویژه انواع غیراستاندارد، می‌تواند معایب و خطرات جدی را به همراه داشته باشد. کارشناسان قویاً توصیه می‌کنند که کوچکترین اشتباه در میزان استفاده می‌تواند به ساختار خودرو آسیب رسانده و موجب خوردگی شود.
۱. هزینه بالا و بازده پایین‌تر از انتظار
مکمل‌های بنزین معمولاً قیمت بالایی دارند. استفاده دائم و مستمر از این مکمل‌ها می‌تواند هزینه زیادی به دنبال داشته باشد. بسیاری از کارشناسان معتقدند که تأثیر مکمل‌ها بسیار ناچیز است و به هزینه‌ی گزاف خرید آن‌ها نمی‌ارزد. حتی در مواردی، مکمل‌های غیراستاندارد ممکن است بازدهی پایین‌تر از انتظار داشته باشند و تأثیری بر عملکرد موتور نگذارند .
۲. آسیب به قطعات موتور و خوردگی
اگر مکمل‌های استفاده شده غیر استاندارد باشند یا در استفاده از آن‌ها زیاده‌روی شود، ممکن است اجزای سیستم سوخت‌رسانی یا قطعات داخلی موتور دچار خوردگی و آسیب شوند. مکمل‌های تقلبی و ارزان کاربرد خاصی نداشته و می‌توانند باعث خرابی قطعات مختلف خودرو (مانند انژکتورها، سوپاپ‌ها، سیلندرها و پیستون‌ها) شوند.
۳. خطر استفاده از مواد مضر مانند MMT
یکی از تهدیدهای جدی در مکمل‌های غیراستاندارد، وجود افزودنی MMT (یک افزودنی فلزی چند کاره بر پایه منگنز) است. هرچند MMT عدد اکتان بنزین را بالا می‌برد، اما به دلیل فلزی بودن، در فرآیند احتراق نمی‌سوزد و به‌مرور در محفظه احتراق اکسید شده، باعث خرابی قطعات خودرو می‌شود.
اکسید شدن منگنز، استهلاک قطعات موتور مانند شمع‌ها و سرسیلندرها را افزایش داده و کارایی آن‌ها را در مدت زمان کوتاهی از بین می‌برد. به همین دلیل، استفاده از MMT در ساخت اکتان بوسترها توصیه نمی‌شود.
۴. تهدید سلامتی و محیط زیست
برخی از مکمل‌ها ممکن است برای سلامتی انسان و محیط زیست آسیب‌زا باشند. مکمل‌ها به دلیل ترکیبات خود، ممکن است گازهای سمی تولید کنند که برای کودکان و زنان باردار خطرات زیادی به دنبال دارد. علاوه بر این، مکمل‌های سوخت بی‌کیفیت به محیط زیست آسیب رسانده و آلودگی هوا را افزایش می‌دهند .
۵. ابطال گارانتی خودرو
در بسیاری از موارد، سازندگان خودرو تأکید می‌کنند که استفاده از مکمل‌های سوخت موجب باطل شدن گارانتی می‌شود؛ این امر خود تأکیدی بر مضر بودن یا حداقل مفید نبودن این مکمل‌ها از دیدگاه تولیدکنندگان اصلی خودرو است.
معیارهای انتخاب مکمل بنزین با کیفیت و نحوه استفاده صحیح
برای به حداقل رساندن معایب و بهره‌مندی حداکثری از مزایای مکمل‌های سوخت، انتخاب محصول مناسب و استفاده صحیح از آن ضروری است:
۱. ویژگی‌های مکمل خوب و استاندارد
یک مکمل مناسب باید ویژگی‌های معینی داشته باشد. هنگام خرید، به موارد زیر توجه کنید:
- تاییدیه EPA: یک مکمل خوب باید طبق استانداردهای آژانس حفاظت از محیط زیست (EPA) تدوین و تولید شده باشد تا به محیط زیست صدمه نزند. مکمل‌های دارای تاییدیه EPA سازگار با محیط زیست هستند.
- سازگاری با نوع موتور و سوخت: نوع مکمل مصرفی برای موتورهای بنزینی و دیزلی متفاوت است. استفاده از مکمل نامتناسب می‌تواند به اجزای سیستم سوخت‌رسانی یا قطعات موتور صدمه بزند .
- چندمنظوره بودن: مکمل‌های جدید و با کیفیت اغلب چندمنظوره هستند و همزمان به روان‌کاری، کاهش مصرف سوخت، پیشگیری از خوردگی و حتی خنک‌کنندگی موتور کمک می‌کنند .
- ماندگاری بالا: مکمل‌های استاندارد خاصیت خود را برای مدت طولانی حفظ کرده و اگر در جایی راکد بمانند، خراب نمی‌شوند.
- عدم وجود MMT و مواد مضر: از مکمل‌هایی که دارای MMT هستند (زیرا باعث خوردگی در فلزات و پلیمرهای خودرو می‌شوند) باید اجتناب کرد .
۲. نحوه استفاده و زمان صحیح
استفاده از مکمل بنزین پیچیده نیست، اما باید طبق دستورالعمل و میزان توصیه‌شده باشد.
- زمان اضافه کردن: بهتر است مکمل قبل از سوخت‌گیری به باک اضافه شود. این کار باعث می‌شود مکمل با کل بنزین ورودی به‌راحتی ترکیب گردد. ریختن مکمل بعد از اتمام سوخت‌گیری، اشتباه است.
- میزان مصرف: مقدار مکملی که به باک می‌ریزید، باید دقیقاً به اندازه توصیه‌شده باشد. استفاده بیش از حد می‌تواند باعث آسیب و خوردگی شود.
- ظروف و نگهداری: مکمل‌های استاندارد اغلب در ظروف آلومینیومی نگهداری می‌شوند تا از مایع حساس در برابر شرایط محیطی و نور محافظت کنند. همچنین باید دور از دسترس کودکان و در دمای زیر ۳۰ درجه سانتی‌گراد نگهداری شوند.
۳. تشخیص مکمل تقلبی
مکمل‌های تقلبی با کیفیت پایین و بدون رعایت استانداردها تولید می‌شوند و ممکن است حاوی مواد خطرناک باشند. برای تشخیص آن‌ها:
- قیمت: مکمل‌های تقلبی معمولاً ارزان‌تر از مکمل‌های اصلی فروخته می‌شوند.
- ظاهر و بسته‌بندی: بسته‌بندی‌های غیراستاندارد، برچسب‌های نامناسب و عدم استفاده از ظروف آلومینیومی ممکن است نشانه تقلبی بودن باشند.
- بو و قوام: مکمل‌های تقلبی اغلب دارای بوی نامطبوع هستند و قوام یکنواختی ندارند.
- گارانتی و اصالت سنجی: مکمل استاندارد دارای گارانتی و برچسب اصالت سنجی است.
ضرورت استفاده از مکمل سوخت: دیدگاه‌های متناقض و شرایط خاص خودروها
اینکه آیا استفاده از مکمل بنزین واجب است یا خیر، به عوامل متعددی بستگی دارد و دیدگاه‌های متفاوتی در این باره وجود دارد.
۱. موضع رسمی در برابر کیفیت سوخت داخلی
شرکت ملی نفت ایران اعلام کرده است که بنزین موجود در جایگاه‌ها از کیفیت قابل قبولی برخوردار است و نیازی به استفاده از افزودنی‌ها نیست. از سوی دیگر، فروش و عرضه هرگونه مکمل سوخت در جایگاه‌های سوخت به دستور شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی غیرمجاز و تخلف محسوب می‌شود.
۲. نظر کارشناسان و شرایط خودرو
بسیاری از کارشناسان عقیده دارند اگر عمر خودروی شما زیاد نگذشته و کارکرد آن نرمال است و از لحاظ سوخت‌رسانی و توان تولیدی مشکلی وجود ندارد، نیازی به استفاده از مکمل‌ها ندارید. در این موارد، استفاده از بنزین سوپر با اکتان بالا و کیفیت خوب بسیار بهتر از مکمل‌های سوخت است .
با این حال، مکمل بنزین بیشتر مناسب خودروهایی است که کارکرد و عمر بالایی دارند (مثلاً بالای ۱۰ سال). با توجه به کیفیت بنزین داخلی در برخی مناطق، در خودروهای قدیمی رسوبات بیشتری در مجاری انتقال سوخت تجمع پیدا کرده‌اند و استفاده از مکمل‌های شوینده می‌تواند به برطرف کردن این رسوبات کمک کند.
همچنین، استفاده از مکمل‌های پایدارکننده برای خودروهایی که مدت طولانی در پارکینگ خواب بوده‌اند، توصیه می‌شود .
۳. نیاز اکتانی موتورهای داخلی
حتی در خودروهای داخلی، موتورهای جدیدتر نیاز به اکتان بالاتری دارند:
- موتورهای TU3 و TU5 (پژو ۲۰۶، پژو ۲۰۷، پژو پارس، رانا) به بنزین با اکتان ۸۷ یا ۹۵ نیاز دارند.
- موتورهای XU7 (پژو ۴۰۵، پارس، سمند) و EF7 (خانواده سمند) نیازمند بنزین با اکتان ۹۵ هستند. در شرایطی که بنزین با اکتان مورد نیاز در دسترس نباشد، اکتان بوستر می‌تواند کیفیت سوخت را برای جلوگیری از ناک‌زنی جبران کند.
نتیجه‌گیری
مکمل بنزین، نوعی افزودنی هدفمند برای بهبود راندمان موتور و افزایش طول عمر مفید خودرو است که به اشکال مایع یا قرص جامد به فروش می‌رسد. یک مکمل استاندارد می‌تواند با بهبود احتراق، پاکسازی رسوبات، کاهش مصرف سوخت و تنظیم آلایندگی‌ها، نقش مثبتی در عملکرد کلی خودرو داشته باشد .
با این حال، لازم است تأکید شود که این مزایا تنها در گرو استفاده از مکمل‌های باکیفیت، دارای تاییدیه EPA و فاقد مواد مضر مانند MMT است. اگر مکملی که استفاده می‌کنید غیراستاندارد باشد، یا اگر در استفاده از آن زیاده‌روی کنید، تمامی مزایا رنگ باخته و احتمال خوردگی اجزای سیستم سوخت‌رسانی یا قطعات داخلی موتور افزایش می‌یابد.
همچنین، برای خودروهای جدید و موتورهایی که به طور منظم کار می‌کنند، استفاده از مکمل‌ها ضروری نیست و در بسیاری از موارد، استفاده از سوخت با اکتان بالا جایگزین مناسب‌تری است. در نهایت، تصمیم‌گیری برای استفاده از مکمل، نیازمند تحقیقات کافی و توجه به توصیه‌های سازنده خودرو و میزان کارکرد و عمر ماشین است .